Corticosteroïden kunnen een gunstig effect hebben op complicaties na hartchirurgie – maar de effecten van deze sterke ontstekingsremmers zijn niet bij iedere patiënt hetzelfde. Corticosteroïden worden vaak gebruikt om de ontstekingsreactie te onderdrukken, die ontstaat als gevolg van de operatie en het gebruik van de hart-longmachine.

In het proefschrift ‘Corticosteroids in cardiac surgery: a continuing controversy’ beschrijft de onderzoeker Stefan Dieleman de resultaten van een groot vergelijkend onderzoek naar het medicijn dexamethason bij 4494 patiënten die een open hartoperatie ondergingen. Deze DECS studie laat zien dat dexamethason het ‘overall’ risico op ernstige complicaties en overlijden niet duidelijk vermindert. Wel zijn er diverse belangrijke effecten aantoonbaar, zoals een verminderd risico op long-complicaties en infecties, maar ook juist een toegenomen risico op de noodzaak voor een heroperatie.

Een andere belangrijke bevinding is een verschil in het effect van dexamethason bij verschillende leeftijdsgroepen. Bij patiënten jonger dan 75 jaar verminderde dexamethason het risico op overlijden binnen een maand na de operatie, terwijl dit risico bij patiënten ouder dan 80 jaar juist toenam. Twee aanvullende onderzoeken lieten zien dat de ontstekingsreactie na hartchirurgie vermindert naarmate patiënten ouder worden. Dit verschil zou een reden kunnen zijn voor de wisselende effecten van dexamethason in verschillende leeftijdsgroepen. Een nieuw groot onderzoek met dexamethason in hartchirurgie, wat zich richt op deze variatie tussen patiënten, moet hierover meer duidelijkheid geven.

Het ontstekingsremmende geneesmiddel dexamethason helpt bij de preventie van ernstige niercomplicaties die na een hartoperatie kunnen optreden. Dit blijkt uit de resultaten van een wetenschappelijke studie van het UMC Utrecht en zeven andere Nederlandse hartcentra. De bevindingen, die in het Journal of the American Society of Nephrology (JASN) zijn gepubliceerd, zouden tot een verandering in de zorg aan patiënten tijdens hartoperaties kunnen leiden.Acute nierschade is een van de meest ernstige complicaties bij hartoperaties. Circa 1 procent van de patiënten die een hartoperatie ondergaan, moet met dialyse worden behandeld voor ernstige nierschade die na de operatie is ontstaan. Bij patiënten die voorafgaand aan de operatie reeds een chronische nierziekte hadden, is dit percentage nog hoger. Als een patiënt na een hartoperatie dialyse nodig heeft, is er een veel groter risico dat de patiënt na de operatie komt te overlijden.

Dexamethason beschermt tegen acute nierschade
Aangezien hartchirurgie een ontstekingsreactie in het lichaam veroorzaakt die een negatief effect op de nieren kan hebben, vroegen dr. Kirolos Jacob en dr. Stefan Dieleman van het UMC Utrecht zich af of het toedienen van dexamethason, een ontstekingsremmer, bij deze patiënten het risico van ernstige nierschade na een hartoperatie zou verkleinen. Het team analyseerde de resultaten van een grote Nederlandse, gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde studie met 4.465 patiënten, de zogeheten Dexamethasone for Cardiac Surgery (DECS) trial. In de studie werd onderzocht of dexamethason het risico van belangrijke postoperatieve complicaties kon verkleinen. Bij deze analyse werd door de onderzoekers specifiek gekeken naar nierfalen, waarbij ze zich concentreerden op de ernstigste vorm: acute nierschade die met dialyse moet worden behandeld.

Dexamethason leek bescherming te bieden tegen het ontstaan van ernstige acute nierschade. Bij patiënten die dit medicijn kregen, was het risico van acute nierschade waar dialyse voor nodig was bijna 2,5 keer zo klein als bij patiënten die een placebo kregen: van de patiënten die dexamethason kregen hadden er uiteindelijk 10 nierdialyse nodig; in de placebogroep waren dat er 23.

“De gunstige effecten van dexamethason waren met name zichtbaar bij patiënten die voorafgaand aan de hartoperatie reeds een bestaande nierziekte hadden,” aldus dr. Jacob. “Dit bevestigt dat dit medicijn van belang zou kunnen zijn voor het groeiende aantal ouderen met een bestaande nierziekte dat een hartoperatie ondergaat.”

Eenvoudige, rendabele interventie
Het onderzoek is de grootste gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde studie waarin het mogelijke nut van een medicijn tegen ernstige complicaties na hartchirurgie is onderzocht. Een enkele dosis dexamethason tijdens een hartoperatie is goedkoop, eenvoudig en pijnloos voor patiënten. “Al eerder konden we vaststellen dat dexamethason de kans op infecties na een hartoperatie verkleint en de ziekenhuisopname met een dag bekort. Nu lijkt er dus ook een gunstig effect op het ontstaan van nierschade te zijn,” aldus dr. Dieleman.

De DECS-studie is mede mogelijk gemaakt door subsidie van de Nederlandse Organisatie voor Gezondheidsonderzoek en Ontwikkeling (ZonMw) en de Nederlandse Hartstichting.

Referentie
Jacob KA, Leaf DE, Dieleman JM et al., for the Dexamethasone for Cardiac Surgery (DECS) Study Group. Intraoperative High-Dose Dexamethasone and Severe Acute Kidney Injury after Cardiac Surgery. Journal of the American Society of Nephrology 2015

Kinderen met kanker hebben tijdens hun behandeling met ondervoeding te maken, maar ook met overgewicht. Een slechte voedingstoestand heeft ernstige gevolgen voor hun overlevingskansen en kwaliteit van leven. Kinderen met gewichtsverlies hebben een hogere kans op infecties en ondervoede kinderen hebben slechtere overlevingskansen. Dit blijkt uit onderzoek van kinderverpleegkundige Aeltsje Brinksma van het Universitair Medisch Centrum Groningen. Het overgewicht tijdens de behandeling komt door te veel of te lang sondevoeding en te weinig bewegen. Zij promoveert op 1 oktober aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Bij kinderen met kanker levert het eten vrijwel altijd problemen op: veel kinderen eten weinig omdat het eten niet smaakt of omdat ze zich te ziek voelen. Andere kinderen hebben juist veel trek door de dexamethason en willen het liefst de hele dag eten. Sommige kinderen vallen heel erg af en raken ondervoed terwijl andere kinderen juist dikker worden. De problematiek is duidelijk divers. De ‘Pecannut-studie’ onderzocht de voedingstoestand bij kinderen met kanker en keek naar de factoren die van invloed zijn op gewichtsverlies of gewichtstoename en naar de consequenties van een slechte voedingstoestand. Met ruim 130 respondenten is het één van de grootste studies op dit gebied.

Weinig actief
Uit het onderzoek van Brinksma blijkt dat al bij de diagnose meer kinderen een slechte voedingstoestand hebben dan tot nu toe gedacht omdat vaak niet bekend is dat kinderen afgevallen zijn. Na het starten van de behandeling heeft 35% van de kinderen ernstig gewichtsverlies en heeft 17% een te lage spiermassa. In de loop van de behandeling nemen echter gewicht en vetmassa toe en verdubbelt het aantal kinderen met overgewicht. De belangrijkste oorzaken voor deze toename zijn het toedienen van sondevoeding en te weinig bewegen. Uit het onderzoek blijkt verder dat kinderen met kanker niet meer maar juist minder energie nodig hebben omdat ze weinig actief zijn.

Slechtere kwaliteit van leven
Brinksma laat in haar studie zien dat een slechte voedingstoestand bij kinderen met kanker ernstige gevolgen heeft voor hun overlevingskansen en kwaliteit van leven. Kinderen met gewichtsverlies hebben een hogere kans op infecties en ondervoede kinderen hebben slechtere overlevingskansen. Bovendien ervaren zowel ondervoede kinderen als kinderen met overgewicht een slechtere kwaliteit van leven dan de kinderen in een goede voedingstoestand.

Beweging stimuleren
Het onderzoek van Brinksma toont aan dat bij kinderen met kanker de problematiek rondom de voedingstoestand divers is en dat de gevolgen van een slechte voedingstoestand ernstig zijn. Brinksma adviseert behandelaars dan ook te zorgen voor goede voeding, tijdig te stoppen met sondevoeding en vanaf het begin van de behandeling beweging te stimuleren. Op basis van de resultaten van haar onderzoek is de afdeling Kinderoncologie van het UMCG vervolgonderzoek gestart waarin hulpverleners samen met kinderen en ouders programma’s ontwikkelen gericht op adequaat eten en bewegen. De resultaten zullen in vervolgonderzoek geëvalueerd worden.

Curriculum Vitae
Drs A. Brinksma (Tzummarum Barredeel, 1963) studeerde aan Academie voor Gezondheidsstudies Groningen en Verplegingswetenschap aan de Rijksuniversiteit van Groningen/Limburg. Zij verrichtte haar onderzoek bij de afdeling Kinderoncologie, de School of Nursing & Health en de onderzoeksschool SHARE van het UMCG. De titel van haar proefschrift is: ‘Nutritional status in children with cancer’. Na haar promotie blijft zij werken als onderzoeker bij het UMCG.